Zugzwang – sytuacja w szachach, w której strona będąca na posunięciu zostaje zmuszona do wykonania przegrywającego ruchu („sytuacja bez wyjścia”). Zugzwang jest rzadkim gościem turniejowych partii i pojawia się wówczas zwykle dopiero w końcowej fazie gry.

(więcej…)

Zeitnot – (od niemieckich słów „zeit” i „not” – dosł. „brak czasu”) niedoczas. Pojęcie używane często w literaturze szachowej bez przetłumaczenia.

Słowem „zeitnot” nazywa się również symboliczny, graficzny znak niedoczasu: ⊕.

Zegar szachowy – urządzenie mechaniczne lub elektroniczne służące do odmierzania czasu podczas gry w szachy (używane również do innych gier np. warcabów, go lub scrabble). Składa się z dwóch mechanizmów (dwóch tarcz w przypadku zegarów mechanicznych lub dwóch wyświetlaczy w przypadku zegarów elektronicznych) odmierzających osobno czas każdego z zawodników.

(więcej…)

Zawodnik – gracz, szachista biorący udział w turnieju lub meczu szachowym.

Zapis partii, zapis partii szachowej – oznacza:

1) Zapis przebiegu gry szachowej za pomocą notacji szachowej.

2) Dokument w postaci drukowanego blankietu (ewentualnie posiadający formę elektroniczną), na którym zapisane są posunięcia wykonane w czasie partii – ruch po ruchu. W turniejach rozgrywanych tempem klasycznym zawodnicy mają obowiązek prowadzenia zapisu. Jest on podstawą w przypadku złożenia reklamacji u sędziego (np.: trzykrotnego powtórzenia posunięć). Zapis partii przydatny jest również do potwierdzenia wyniku partii, złożenia reklamacji bądź późniejszej analizy gry w domowym zaciszu.

Zadanie szachowe – problem szachowy do rozwiązania, na ogół element treningu szachowego bądź treść kompozycji szachowej. Zadania mogą dotyczyć różnych elementów gry szachowej, ale ich zadaniem jest na ogół pomoc w lepszym zrozumienie szachów przez rozwiązującego i wspomożenie rozwoju jego siły gry.

Podział zadań szachowych

Ze względu na dziedzinę dzielimy zadania na:

1. Zadania taktyczne, mające na celu danie mata bądź osiągnięcie przewagi materialnej
2. Zadania strategiczne, których celem jest najczęściej zdobycie przewagi pozycyjnej, właściwa ocena pozycji, znalezienie planu strategicznego
3. Kompozycje szachową, stanowiącą osobną dziedzinę szachową – zadania są komponowane (wymyślane) a ich cel jest bardzo różnorodny, np. danie mata w n posunięciach, mat pomocniczy, samomat
4. Zadania debiutowe
5. Zadania z gry końcowej
6. Zadania praktyczne, polegające na odgadnięciu posunięcia, wariantu lub planu gry z konkretnej partii turniejowej, najczęściej znanych arcymistrzów
7. Zadania z analizy wstecznej – odgadnięcie w jaki sposób powstała dana pozycja, jakie ruchy nastąpiły wcześniej – patrz analiza wsteczna

Wyrównanie – oznacza:

1) Osiągnięcie równowagi materialnej i pozycyjnej z uprzednio gorszej pozycji, tj. zniwelowanie przewagi przeciwnika,

2) Zrównanie szans w początkowej fazie partii (debiucie) przez czarne. Przyjmuje się, że czarne zaczynając grę z jednym ruchem mniej, mają nieco gorszą sytuację.

Wymiana – w szachach oznacza:

1. Zabicie bierki przeciwnika w zamian za utratę własnej bierki (tego samego rodzaju – np. wieży za wieżę). Może służyć celom strategicznym, np. wymianie aktywnej figury za pasywną

2. Stracenie bierki z zamian za zbicie bierki (lub bierek) o innej wartości punktowej, np. skoczka za wieżę, hetmana za trzy lekkie figury. Taka wymiana oznacza najczęściej korzyść dla jednej ze stron, choć i tu zdarzają się przypadki zachowania równowagi poprzez osiągnięcie innej korzyści strategicznej – patrz rekompensata.

Wygrywające posunięcie (wygrywający ruch) – posunięcie prowadzące do wygranej, najczęściej błyskotliwe zagranie taktyczne, choć może to być również tzw. „ciche posunięcie”. Warto dodać, że wygrywające posunięcie nie zawsze musi być obiektywnie najlepszym posunięciem w pozycji – czasami jest kilka dróg do wygranej, a najlepszym ruchem będzie wówczas ten, który prowadzi do wygranej w sposób najkrótszy.

Wygrana – w szachach to:

1. Zwycięstwo. Może być osiągnięte na kilka sposobów:

• zawodnik dał mata przeciwnikowi
• przeciwnik poddał partię
• przeciwnik przekroczył czas do namysłu lub wykonał nieprawidłowe posunięcie (w zależności od rodzaju gry i tempa rozgrywanej partii)
• sędzia orzekł przegraną przeciwnika na skutek złamania przepisów (np. używania urządzeń elektronicznych).

2. Oznaczenie występujące przy zadaniach szachowych i studiach szachowych, najczęściej pod diagramem przedstawiających pozycję.

Oznacza ono, że zaczynający wygrywa nawet przy najlepszej obronie przeciwnika. Czasami stosuje się dłuższy (ale tożsamy) zapis: „Białe zaczynają i wygrywają.” lub „Czarne zaczynają i wygrywają.”.

Przykład wygranej w studium szachowym

Poniższy diagram ilustruje tzw. pozycję Saavedry, w której białe zaczynają i wygrywają.