Zegar szachowy

Zegar szachowy – urządzenie mechaniczne lub elektroniczne służące do odmierzania czasu podczas gry w szachy (używane również do innych gier np. warcabów, go lub scrabble). Składa się z dwóch mechanizmów (dwóch tarcz w przypadku zegarów mechanicznych lub dwóch wyświetlaczy w przypadku zegarów elektronicznych) odmierzających osobno czas każdego z zawodników.

Zastosowanie zegara szachowego

Przed rozpoczęciem partii turniejowej, sędzia (lub zawodnicy) ustawia jednakowy czas gry dla zawodników. Jeśli tempo wynosi np. 30 minut na grę to dużą wskazówkę ustawia się na godzinie 6:00 (tak, aby koniec czasu do namysłu był równoważny z opadnięciem chorągiewki).

Odmierzenie czasu rozpoczyna grający czarnymi (lub sędzia) i przełącza zegar, żeby uruchomić odmierzaniu czasu grającego białymi. Gdy grający białymi wykona ruch – przełącza wajchę zegara po swojej stronie, uruchamiając tym samym czas grającego czarnymi. Następnie grający czarnymi wykonuje ruch i przełącza wajchę zegara po swojej stronie i znów uruchamia upływ czasu po stronie białego.

Zawodnicy powtarzają te czynności aż do zakończenia partii. Gdy już to nastąpi, jeden z graczy poziomuje wajchy, co skutkuje zatrzymaniem upływu czasu po obu stronach. Sytuacja nieco inaczej wygląda przy zegarach elektronicznych, w których można ustawić dowolną ilość czasu. Uruchamia się go i zatrzymuje poprzez naciśnięcie odpowiedniego przycisku na obudowie zegara.

Podczas partii zabronione jest przełączanie zegara inną ręką, niż tą, która wykonuje się posunięcia.

Zegar analogowy, a zegar elektroniczny

W zegarze klasycznym (analogowym) wyróżniamy : dwie tarcze, dwie chorągiewki, wskazówki oraz dwa przełączniki. Z tyłu znajdują się pokrętła służące do ustawienia czasu oraz nakręcenia zegara. Chorągiewka jest tak umieszczona aby duża wskazówka podnosiła ją aż do minięcia godziny 12:00. Gdy to nastąpi gracz przegrywa partie przez przekroczenie czasu do namysłu.

Zegar szachowy analogowy

W zegarze elektronicznym posługujemy się wyłącznie przyciskami, którymi ustawiamy program (każdy program odpowiada za inne tempo gry). Wyróżniamy również dwa ekrany na których widać upływ czasu. Gdy graczowi upłynie czas ( 0:00 na ekranie) obok cyfer pojawi się minus, który oznacza, że ten zawodnik przekroczył czas jako pierwszy (jeśli zawodnicy wcześniej tego nie zauważyli ,kontynuując partie a drugi gracz również przekroczył czas).

Dodatkową i popularną funkcją w zegarze elektronicznym jest również możliwość zaprogramowania czasu dodawanego po każdym posunięciu. Po każdym przełączeniu wajchy zegar automatycznie doda określony czas.

Zegar szachowy elektroniczny

Historia czasomierzy szachowych

Na początku do mierzenia czasu podczas gry używano klepsydr. Zegarów po raz pierwszy użyto podczas meczu Anderssena ze Steinitzem w 1866 roku. Każdy z zawodników posiadał osobny zegar które włączano lub zatrzymywano po wykonaniu posunięcia przez danego gracza.

Pierwszy klasyczny zegar został zaprojektowany i wykonany przez Wilsona na początku lat 80 XIX wieku. Na przełomie wieku XIX i XX do zegara zostały dodane dwa charakterystyczne elementy czyli chorągiewka oraz guzikowe przełączniki. Z czasem zmieniał się wygląd i modele zegarów jednak wszystkie zawierały wyżej wymienione elementy. Dopiero w 1964 roku  w ZSSR powstał zegar elektroniczny, który obecnie jest najczęściej stosowanym typem zegara na turniejach szachowych.

Przykłady różnych zegarów

Zobacz również: niedoczas.