Encyklopedia szachowa

Szybki kurs nauki gry w szachy

Encyklopedia szachowa to projekt powstały z pasji do królewskiej gry, Staramy się regularnie dodawać nowe szachowe hasła i gromadzimy pomysły, aby stworzyć kompendium wiedzy szachowej przydatne wszystkim szachistom pragnącym poszerzyć wiedzę szachową i zaspokoić swoją ciekawość. Należy jednak pamiętać, że wciąż jest to projekt w fazie rozwoju, któremu do ideału wiele brakuje.

Jeśli jesteś miłośnikiem szachów tak jak my i masz jakieś sugestie lub chciałbyś przyczynić się do rozwoju encyklopedii szachowej (zaproponować hasło, poszerzyć te już istniejące albo znalazłeś jakiś błąd) zapraszamy Cię do kontaktu poprzez nasz adres mailowy: kontakt@szachmat.com

Robert Fischer, wracając do szachów w 1992 roku rewanżowym meczem ze Spasskim, uskarżał się na rosnący w postępie geometrycznym rozwój teorii debiutów. Jego zdaniem lekarstwem na coraz większą rolę pamięci...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga w przyszłości znaczącego rozwinięcia.) Akiba Kiwelowicz Rubinstein (ur. 12 grudnia 1882 w Stawiskach w Polsce, zm. 15 marca 1961 w Antwerpii w Belgii)...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga znaczącego rozwinięcia.) Aleksander Alechin (ros. Александр Александрович Алехин, fr. Alexandre Alekhine, ur. 31 października 1892 w Moskwie, zm. 24 marca 1946 w Estoril)...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga znaczącego rozwinięcia.) Notacja algebraiczna – najpopularniejsza forma zapisu partii (gier) szachowych, wykonywana przy użyciu liter i cyfr. Stosowana jest podczas rozgrywania turniejów szachowych,...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga znaczącego rozwinięcia.) Arcymistrz (arcymistrz międzynarodowy) – najwyższy tytuł szachowy. Tytuł ten nadawany jest (dożywotnio) i oznaczany skrótowo „am.” (od „arcymistrz międzynarodowy”), a w...

Arcymistrzowski remis – szybki, bezbarwny wynik remisowy w szachach, uzgodniony przez obu graczy po niewielkiej liczbie posunięć. Nazwa wzięła się od praktyki spotykanej na turniejach arcymistrzowskich, w których najlepsi zawodnicy...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga znaczącego rozwinięcia.) Aron Nimzowitsch – (łot. Ārons Ņimcovičs, ur. 7 listopada 1886 w Rydze, zm. 16 marca 1935 w Kopenhadze) – szachista łotewsko-duński,...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Arpad Elo – wł. Árpád Emrick Élő (ur. 25 sierpnia 1903 w Pápa, zm. 5 listopada 1992 w Milwaukee), profesor fizyki i...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Atak – szerokie, pojawiające się zarówno w strategii jak i taktyce, pojęcie w szachach, oznaczające przemyślaną koncepcję (strategię) lub serię manewrów (ruchów)...

Atak z odsłony (odkryty atak) – podstawowy motyw taktyki szachowej. Sytuacja, w której bierka atakującego gracza odsłania inną bierkę tego samego koloru, powodując w ten sposób atak na bierkę przeciwnika....

Bateria – ustawienie figur (zdwojenie, strojenie) w tym samym rzędzie, kolumnie lub przekątnej, celem wzmocnienia ich siły działania. Baterie mogą tworzyć np. dwie wieże na otwartej linii „a” lub hetman...

Benko gambit (gambit Benkö) – inna nazwa na gambit wołżański. Nazwa pochodzi od Pála Benkő, szachisty USA węgierskiego pochodzenia, popularyzatora tego debiutu.

Białe – jeden z dwóch kolorów bierek w szachach klasycznych (obok czarnych), a także jeden z wielu kolorów w innych odmianach szachów (takich jak szachy dla trzech czy też szachy...

„Biały gra!” (lub też „Biały – ruch!”) – Komenda wydawana podczas dawnych turniejów gry błyskawicznej, w sytuacji, gdy niedostępne były zegary szachowe. Sędzia naprzemiennie, co określony odstęp czasu (np. co...

Bicie – w szachach oznacza zdjęcie figury przeciwnika z szachownicy i zastąpienie jej własną figurą. Każda z bierek (figur i pionów) danego koloru może zbić dowolną figurę przeciwnika za wyjątkiem...

Bicie w przelocie (en passant) – szczególny rodzaj bicia w szachach dotyczący tylko i wyłącznie pionów. Może być wykonane jedynie wtedy, gdy dany pion przekroczył linię dzielącą połowę szachownicy o...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Bierki – całościowe określenie na figury oraz piony szachowe. Bierki szachowe to: króle, hetmany, wieże, gońce, skoczki oraz piony. Nazwy bierek szachowych...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Biuletyn szachowy to zbiór wszystkich zapisów partii z jednego turnieju szachowego. Ma na celu nie tylko utworzenie archiwum partii na później, ale...

Blitz, gra błyskawiczna – rodzaj szachów charakteryzujący się bardzo krótkim czasie do namysłu dla graczy. Najczęściej jest to gra na5 minut lub z czasem dodawanym: 3 minuty oraz 2 sekundy...

Blokada – jedno z podstawowych pojęć strategii szachowej odnoszące się najczęściej do blokowania piona lub łańcucha pionów, w celu ograniczenia ruchliwości bierek przeciwnika oraz osiągnięcia innych korzyści strategicznych. Najlepszą figurą...

Błąd – w szachach pojęcie odnoszące się zazwyczaj do posunięcia, po którym nastąpiło pogorszenie pozycji; może też oznaczać pojęcie błędu w bardziej szerokim sensie. Błędy w szachach możemy podzielić na...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Robert James (Bobby) Fischer – (ur. 9 marca 1943 w Chicago, zm. 17 stycznia 2008 w Reykjavíku) szachista amerykański, 11. mistrz świata...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Borys Spasski (ros. Борис Васильевич Спасский, fr. Boris Spassky, ur. 30.01.1937 w Sankt Petersburgu) – szachista radziecki (a później francuski), dziesiąty mistrz...

Caissa – bogini i patronka szachów. Po raz pierwszy opisana w 1527 r. w dziele „Scacchia, Ludus” autorstwa włoskiego poety Marco Girolamo Vida. W 1763 r. pojawiła się w wierszu...

Centralizacja – w podstawowym znaczeniu przemieszczenie figury (bądź figur) do centrum szachownicy (np. przemieszczenie hetmana do centrum to centralizacja hetmana). W szerszym pojęciu strategii szachowej centralizacja to zasada nakazująca przesuwanie...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Centrum – cztery pola: e4, d4, e5, d5 znajdujące się w samym środku szachownicy. Uznawane są za najdogodniejsze miejsce do ustawienia pionów...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Challenger – kandydat do tytułu misrza świata. Określenie często stosowane zamiennie z określeniem pretendent. Wg jeszcze innej konwencji jest to jedynie zwycięzca...

Champion (ang.), czempion – inna nazwa mistrza świata. Niekiedy stosuje się określenie „champion” również na byłego mistrza świata lub zwycięzce ważnego turnieju szachowego.

Chorągiewka – element tarcz analogowego zegara szachowego wskazujący końcową część czasu do namysłu. Zegary analogowe są tak skonstruowane, że gdy pozostanie już mało czasu do namysłu (z reguły mniej niż...

Ciche posunięcie (cichy ruch) – ruch o dużej sile, który na pierwszy rzut oka wydaje się zupełnie niegroźny. Jest to posunięcie pozornie nie zmieniające pozycji (np. ruch figurą o jedno...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Ciężkie figury – ogólna (całościowa) nazwa obejmująca wieże oraz hetmany. Ciężkie figury ze swej natury posiadają największą siłę rażenia, są też najbardziej...

Czarne – szachowe określenie na: komplet ciemnych bierek szachowych (zajmujących na szachownicy swoje wyjściowe pozycje na linii siódmej i ósmej) gracza grającego czarnymi bierkami, występujące np. w literaturze szachowej.

Czas – w szachach to: limit czasowy pozostały graczowi do namysłu odmierzany przez zegar szachowy zgodnie z ustalonym tempem gry, np. 1 godzina i 30 minut; ilość ruchów potrzebna do...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Czasopisma szachowe, czasopismo szachowe – czasopisma i periodyki (obecnie często wydawane również w formie elektronicznej) poświęcone grze w szachy – do najpopularnych...

Czaturanga (Czaturang) – gra tablicowa wywodząca się z Indii, uznawana za pierwowzór europejskich szachów. Grało w nią 4 graczy (nazwa „czaturanga” oznacza „cztery oddziały”) a wiele zasad i figur przypominało...

Czteroosobowe szachy (szachy dla czterech) – odmiana szachów, w której uczestniczy czterech graczy. Szachy czteroosobowe rozgrywane są na niestandardowej szachownicy, o łącznej liczbie 160 pól (4 prostokąty po 24 pola dla...

Czysty mat – pozycja, w której każde pole wokół matowanego króla (pole na którym stoi oraz pola przylegające do niego) są atakowane przez bierkę przeciwnika lub blokowane przez własną bierkę,...

Dama – inne określenie hetmana, podobnie jak: „królowa”, „królówka”, „pani”. Nazwa „dama” oraz jej pochodne występują w wielu językach świata, np. j. hiszpańskim, bułgarskim, katalońskim czy niemieckim. Dowiedz się więcej...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Dawid Bronstein, (wł. ros. Давид Ионович Бронштейн, ur. 19 lutego 1924 w Białej Cerkwi, zm. 5 grudnia 2006 w Mińsku – wybitny...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Dawid Merkelowicz Janowski – ur. 6 czerwca 1868 r. w Wołkowysku, zm. 15 stycznia 1927 w Hyères we Francji) szachista francuski o...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Debiut (otwarcie) – to pierwsza faza gry szachowej, trwająca najczęściej od kilku do kilkunastu posunięć. Debiut jest jednym z najważniejszych pojęć szachowych....

Debiut Birda (otwarcie Birda) – debiut rozpoczynający się od ruchu 1. f4 (kod ECO A02-A03), nazwa wzięła się od jego największego popularyzatora Henry’ego Edwarda Birda. Z przestawieniem posunięć może prowadzić...

Debiut centralny – nazywany też niekiedy (niewłaściwie, gdyż biały nic nie ofiarowuje) gambitem centralnym lub gambitem środkowym – debiut z grupy debiutów otwartych (Kod ECO C21-C22), powstający po posunięciach 1.e4...

Debiut czterech skoczków (otwarcie czterech skoczków) – debiut z grupy debiutów otwartych, powstający po posunięciach: 1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Sc3 Sf6 (kod ECO C47 – C49). Czasami (mylnie) nazywany jest...

Debiut gońca – debiut powstający po posunięciach 1.e4 e5 2.Gc4 (kod ECO C23-C24). Popuarny był w początkowym okresie rozwoju szachów europejskich. Pojawił się już w „Rękopisie Getyńskim”; znali go Lucena...

Debiut "na ręku" – określenie na otwarcie szachowe, w którym białe grają debiut (obronę) stosowany normalnie przez czarne. W związku z pierwszeństwem posunięcia białe mają w takim wypadku jedno tempo...

Debiut Nimzowitscha (otwarcie Nimzowitscha, obrona Nimzowitscha) – debiut powstjący po posunięciach 1. e4 Sc6 (kod ECO B00), wprowadzony do praktyki przez słynnego teoretyka szachowego, Arona Nimzowitscha. Podobnie jak należąca do...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Debiuty otwarte – debiuty rozpoczynające się od posunięć 1.e4 e5. Najważniejsze debiuty otwarte gambit królewski, partia włoska, obrona dwóch skoczków, obrona rosyjska,...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Debiuty półotwarte – debiuty rozpoczynające się od posunięcia 1.e4, w którym czarne wybierają dowolny ruch inny niż 1…e5 (wówczas mamy do czynienia...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Debiuty zamknięte – debiuty rozpoczynające się od posunięcia innego niż 1. e4, np. 1. d4, 1. Sf3, 1. c4. Najważniejsze debiuty zamknięte...

Diagram – graficzna ilustracja sytuacji na szachownicy, używana do przedstawiania pozycji z partii szachowych, zadań i kombinacji szachowych. Szachownica na diagramie oznaczona jest numerami rzędów (od 1 do 8) oraz...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) „Dobry goniec” – określenie stosowane: w strategii szachowej: goniec, który nie jest ograniczony przez własne pionki, ma więc swobodę działania, często w...

(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.) Dobry skoczek – określenie stosowane w grze środkowej lub końcówce na aktywnego skoczka, który za przeciwnika ma „złego” (pasywnego, ograniczonego przez własne...

Dogrywka: Tzw. baraż; w turnieju szachowym dodatkowa partia lub partie rozgrywane przez zawodników w przypadku, gdy suma wyników poprzedzających pojedynków dała rezultat remisowy. Z reguły w dogrywce stosuje się przyspieszone...

Dominacja – opanowanie całości lub części szachownicy (np. skrzydła królewskiego, centrum, wybranych pól), tak że stają niedostępne dla figur przeciwnika. Dominacja jest również popularnym motywem w kompozycji szachowej. Idee dominacji...

"Dorobić figurę" – kolokwialne określenie promocji pionka, czyli zamiany piona wchodzącego na ostatnią linię (dla białych – ósmą, dla czarnych – pierwszą) na dowolną figurę z wyjątkiem króla.

Dotknięta bierka – bierka dotknięta ręką przez zawodnika. Zgodnie z przepisami, jeżeli gracz dotknie intencjonalnie bierki, musi wykonać nią ruch. Jeżeli zaś postawi bierkę na wybranym polu i puści ją,...

Drużyna – zespół (grupa) szachistów, grająca w turnieju drużynowym i zdobywająca punkty na wspólne konto. Najczęściej reprezentuje dany klub szachowy bądź państwo (np. podczas olimpiad szachowych), ale rozgrywa się również...

Dual – w kompozycji szachowej zadanie (np. dwuchodówka) posiadające dwa rozwiązania. Dualem określa się również drugie, niezamierzone przez autora zadania, rozwiązanie. Dual obniża wartość zadania (jest traktowany jako wada kompozycji)....

Dwuchodówka – zadanie szachowe, w którym białe zaczynają i dają mata w dwóch ruchach (niezależnie od odpowiedzi czarnych). Dziedzina kompozycji szachowej wymaga, aby pierwszy ruch białych był bez szacha lub...

Ekonomiczny mat – pozycja, w której wszystkie białe bierki (z ewentualnym wyłączeniem króla i pionków) biorą udział w stworzeniu siatki matowej.

Lista haseł