Inicjatywa – ogólnie rozumiana aktywność poczynań (działań) na szachownicy, zmuszająca przeciwnika do ustępstw i obrony. Inicjatywa polega m.in. na ciągłym tworzeniu gróźb – taktycznych lub pozycyjnych. Ma duże znaczenie, zwłaszcza w debiucie oraz grze środkowej. Niejednokrotnie w celu jej zdobycia gracze poświęcają materiał (czyli pionki lub figury np. poprzez gambit w debiucie lub ofiarę bierki w ataku).