Profesjonalne, turniejowe szachy (figury szachowe) typu Staunton to rodzaj popularnych szachów, które wykorzystywane są z reguły do turniejów i imprez szachowych.
Zdobyły ogromną popularność już kilkadziesiąt lat temu i weszły do kanonu wzoru figur szachowych. Z reguły wykonywane są z elegancko wykończonego drewna, ale spotyka się również figury plastikowe, a nawet metalowe.
Historia szachów Staunton
Wzór figur ujrzał światło dzienne w roku 1849, a jego nazwa pochodzi od silnego i szanowanego szachisty – Howarda Stauntona, który podpisał pierwszy komplet tych szachów. Od tego czasu są to bezsprzecznie najpopularniejsze szachy turniejowe na świecie.
Cechy charakterystyczne figur Staunton
Doczekały się wielu odmian i typów (np. Staunton Timeless), różniących się w szczególności wykonaniem skoczka (konia) szachowego. Charakterystycznymi elementami są na przykład nacięcia wykonywana na gońcach (poprzeczne nacięcie) i wieżach (4 małe rowki).
Figury Staunton nie mają nadmiernych elementów dekoracyjnych i artystycznych, które mogłyby rozpraszać graczy podczas rozgrywki na turnieju szachowym.
Czaturanga (Czaturang) – gra tablicowa wywodząca się z Indii, uznawana za pierwowzór europejskich szachów. Grało w nią 4 graczy (nazwa „czaturanga” oznacza „cztery oddziały”) a wiele zasad i figur przypominało współczesne szachy (np. grano takimi figurami jak: król, koń, pionek).
Indyjscy bogowie Kriszna i Radha, uosabiający boską jedność w dwóch dopełniających formach, grają w chaturangę na szachownicy o rozmiarze 8×8 pól zwanej Ashtāpada
Mat w Czaturandze
Tzw. mat następuje, gdy wybite są wszystkie figury i pionki wrogów. Po zakończeniu gry każdy wyjmuje spod szachownicy tyle srebrnych monet, ile ma bierek, które zbił.
Gracz który stracił wszystkie pionki i figury, ale ma króla, ma prawo zdjąć go z szachownicy, zakończyć grę, zachować swojego króla do rozliczenia.
Zliczano kto ma ile punktów, kto miał mniej, musiał zapłacić, temu co miał więcej.
Rozpoczęcie gry
Każdy z czterech graczy wkłada pod szachownicę 18 srebrnych monet.
pionek – normalnie jak w szachach, ale podwójny ruch z pierwszej linii może pionek zrobić, tylko jeśli gracz wyrzuci obiema kostkami 5
łódź – o dwa pola na ukos, podobnie do laufra, przeskakuje nad innymi figurami, kiedy cztery lodzie ustawią się na czterech sąsiednich polach w kwadracie to ostatnia łódź bije wszystkie, tzw. triumf łodzi.
koń – normalnie
słoń – z początku szedł o dwa pola do przodu, tyłu lub w bok, z czasem mógł iść o dowolną ilość pól w kolumnie, czyli zaczął chodzić jak wieża w szachach.
król – szedł o jedno pole w dowolną stronę, jak gracz wyrzucił kostkami dwie 5, to następowała roszada, czyli król mógł wykonać 2 ruchy.
Kostka
Gracze po kolei rzucali 2 kostki. Każdy potem wykonywał 2 ruchy. Wynik na kostce oznaczał figurę, jak wypadło 1 lub 6 to rzucał taką kostką jeszcze raz.
UZALEŻNIENIE FINANSOWANIA ARMII OD OBECNOŚCI KRÓLA NA POLU TRONOWYM
Gracz który stanął swoim królem na polu przyjaznego króla pobierał 1 srebrnik więcej.
Gracz który stanął swoim królem na polu wrogiego króla pobierał 2 srebrniki więcej.
Gracz który stanął swoim królem na polu wrogiego króla bijąc go pobierał 4 srebrniki więcej.
Gracz który stanął swoim królem na polu tronowym przyjaznego króla miał prawo zarządzać jego armią, od tej chwili poruszał bierkami obu drużyn, tzw. zjednoczenie imperium.
Gra drużynowa w Czaturandze
Mogło grać 4 pojedynczych graczy.
Mogły też grać 2 drużyny po dwóch, wtedy przyjaciele siedzieli naprzeciwko siebie.
Promocja pionków
Pionek wszedłszy na ostatnią linię stawał się figurą, pod warunkiem, że taka wcześniej była zbita. Ten co ją zbił musiał oddać figurę właścicielowi i dostawał za to pionka.
Ale gracz nie mógł wybrać jaką figurą się stanie, tylko stawał się taką figurą przed którą stał w momencie rozpoczęcia gry, innymi słowy stawał się taką figurą na jakiej pole wszedł, na pierwszym polu łodzią, na drugim koniem, na trzecim słoniem, a na czwartym zostawał, bo nie mógł się zmienić w króla, nawet jak był zbity.
Wymiana jeńców
Jeżeli dwie drużyny zbiły sobie po jednym królu, to w momencie zbicia drugiego z tych króli, można spytać o wymianę jeńców, jeśli przeciwna drużyna się zgodzi, to na szachownicę wracają 2 króle po jednym z każdej z przeciwnych drużyn.
Roszada w czaturandze
Król w czaturandze miał prawo do jednego ruchu takiego jak konik, pod warunkiem, że jeszcze nigdy nie był wcześniej zaszachowany.
Taka roszada pojawia się po zestawieniu bierek na współczesny (2 graczy z bierkami po bokach zamiast 4 graczy w rogach szachownicy).
Prawdopodobne jest (choć nie znamy na to źródeł) występowanie roszady w czaturandze, gdyż po zmianie ustawienia figur bierki zachowały swoje pierwotne ruchy (wydłużenie ruchu wieży nastąpiło już w czasach czaturangi), natomiast wydłużenie ruchu wieży i roszada z wieżą pojawia się dopiero w szachach europejskich.
Stawki
Zwycięzca mógł średnio wygrać lub przegrać 9 monet, zdarzało się, choć rzadziej, że wygrał 54 albo stracił 18.
Ile warta była gra?
Nie określimy jaka moneta obowiązywała w Indiach Hammurabiego, któremu szachy służyły do doskonalenia taktyk wojennych, ale prawdopodobnie sytuacja była zbliżona do tej w Polsce:
za Mieszka pierwszego monetą obiegową jest denar na modelu rzymskim wart 1,6 grama srebra, średnia krajowa wynosiła 3 denary dziennie (18 tygodniowo) – pojawił się też obol 0,5 denara oraz ternar 3 denary
Kazimierz Wielki w roku 1367 wprowadził złoty polski na modelu węgierskim (3,2 grama złota), oraz grosz polski (3,5 grama srebra), średnia krajowa wynosiła 1,66 grosza dziennie (10 groszy tygodniowo). 1 złoty polski to 30 groszy.
Można założyć, że po tygodniu pracy, przeciętny gracz mógł zagrać w szachy na sobotniej imprezie w karczmie, ale wówczas już raczej bez dodatkowego piwa.
Co interesujące, dochodziło do sytuacji, że stawiano nawet swoją wolność na zasadzie: „jak wygram, to płacisz tyle a tyle monet, jak przegram podpisujemy kontrakt feudalny”, co w praktyce oznaczało (legalne wówczas) niewolnictwo.
W Polsce pensje sięgały około 1 zł miesięcznie, co starczało na chatę za 2 zł i chleb, ewentualnie konia za 2 zł, wóz za 4 zł, ceny ręcznie robionych ubrań, oraz artykułów zbrojeniowych opartych na żelazie były absurdalnie wysokie (nawet 16 groszy za metr kwadatowy płótna)
(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.)
„Żywe szachy”, „szachy żywe”, „szachy na żywo” czy też „ludzkie szachy” – forma szachów polegająca na rozgrywaniu partii przy pomocy ludzi przebranych za bierki szachowe. Rozgrywka taka stanowi atrakcyjne widowisko wizualne, służące promocji królewskiej gry.
(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.)
Szachy Polgara (szachy gwiaździste, Super Star Chess) – rodzaj szachów heksagonalnych, zaprojektowanych przez Laszlo Polgara, w których partię rozgrywa się na 37-polowej szachownicy w kształcie gwiazdy.
Reguły szachów Polgara są zbliżone do szachów klasycznych, jednak gra ma dużo bardziej ostry i kombinacyjnych charakter.
Szachy podróżne – szachy przeznaczone (i przystosowane) konstrukcyjnie do podróży. Najczęściej posiadają składaną na pół szachownicę lub osobne pudełko (kasetkę), w którego środku znajdują się bierki szachowe z wbudowanym magnesem lub też z kołeczkami, które pasują do dziurek w szachownicy. Dzięki temu uzyskuje się stabilność podczas podróży.
Dawniej podczas podróży karetą lub dyliżansem posługiwano się poduszką-szachownicą z wbijanymi w nią bierkami zaopatrzonymi w wystające od dołu szpilki.
Czteroosobowe szachy (szachy dla czterech) – odmiana szachów, w której uczestniczy czterech graczy.
Szachy czteroosobowe rozgrywane są na niestandardowej szachownicy, o łącznej liczbie 160 pól (4 prostokąty po 24 pola dla każdego z zawodników oraz część środkowa szachownicy o standardowych rozmiarach 64 pól). Istnieją 2 podstawowe warianty gry:
każdy z graczy gra przeciwko wszystkim pozostałym – ten rodzaj gry ma burzliwy i nieprzewidywalny charakter, często dochodzi o szybkiego wyeliminowania jednego z graczy przez atak typu „trzech na jednego”
gracze grają drużynowo , czyli 2 osoby przeciwko 2 pozostałym – przykładem może być gra białych oraz czerwonych przeciwko czarnym i niebieskim. Każdy z graczy może grać jedynie figurami w swoim kolorze, jednakże przy określaniu mata bierze się pod uwagę wszystkie figury posiadane przez daną drużynę. Przykładowo, czerwona figura może szachować czarnego króla, a niebieska odcinać mu drogę ucieczki.
W obydwu wersjach gracze wykonują ruchy naprzemiennie, wg ruchu wskazówek zegara. W wersji drużynowej gracze tej samej drużyny muszą siedzieć naprzeciwko siebie, aby nie wykonywać ruchu bezpośrednio po sobie.
Symultana (gra jednoczesna, seans gry jednoczesnej, symultanka) – gra pomiędzy jednym zawodnikiem (symultanistą), a wieloma przeciwnikami, rozgrywana na wielu (czasem tysiącach) szachownicach. W wyjątkowym sytuacjach gra wielu zawodników, z których każdy ma wielu przeciwników (symultana grupowa).
Najczęściej symultana odbywa się pomiędzy mistrzem szachowym, a amatorami i jest doskonałą metodą popularyzacji gry w szachy.
Sławne symultany i rekordy
Największa ilość jednoczesnych partii symultanicznych
Grupowy rekord świata pod względem liczby partii symultanicznych pochodzi obecnie z 24 grudnia 2010 r. gdzie w Indiach , 1024 mistrzów rozegrało symultany z aż 20480 przeciwnikami (wśród grający znaleźli się m.in. ministrowie, aktorzy, ok. 12000 uczniów, 3000 studentów i 5000 graczy klubowych.
Symultany na ślepo
Zupełnie osobną kategorią symultan są symultany „na ślepo”. Gra na ślepo polega na rozgrywaniu partii przez bez patrzenia na szachownicę i jest niezwykle wymagająca, może prowadzić nawet do wyczerpania fizycznego i psychicznego symultanisty.
Marc Lang z Niemiec ustanowił w 2011r. w Sontheim rekord w grze symultanicznej na ślepo poprzez rozegranie partii z 46 przeciwnikami, osiągając wynik: 25 zwycięstw, 19 remisów i 2 porażki.
(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.)
Gra na ślepo – forma gry, w której jeden bądź obaj zawodnicy grają bez patrzenia na szachownicę, a więc całkowicie w wyobraźni; we współczesnych turniejach gry na ślepo mogą posiadać komputer z pustą szachownicą, na której wykonują ruchy niewidocznymi bierkami.
W przeszłości gra na ślepo była wykonywana przez wybitnych szachistów jako pokaz ogromnych możliwości umysłowych. Szczególnymi przypadkami były symultany gry na ślepo, w których symultanista rozgrywał partię z kilkunastoma bądź kilkudziesięcioma przeciwnikami. Za stojący na najwyższym poziomie (choć nie z największą ilością przeciwników) uznaje się seans gry na ślepo Aleksandra Alechina na 28 szachownicach w Paryżu 1925r., w którym osiągnął wynik +22 -3 =3 (83,9%).
Gra na ślepo w postaci symultan nie jest już tak powszechnie praktykowana, gdyż uznano, iż zmusza gracza do niezwykłego wysiłku umysłowego, mogąc narazić jego zdrowie na poważny uszczerbek.
(Informacja: artykuł jest dopiero zalążkiem i wymaga rozwinięcia.)
Gra na fory (gra z handicapem) – rodzaj rozgrywki szachowej, w której jeden z zawodników (zazwyczaj z powodu swojej przeważającej siły gry) daje przeciwnikowi przewagę już na samym początku partii, np. w postaci usunięcia ze swoich sił jednej lub wielu bierek, albo dania przeciwnikowi dodatkowych ruchów.
Ten rodzaj gry (naturalnie niezgodny z oficjalnymi przepisami) był bardzo popularny w początkach XX. wieku w tzw. szachach kawiarnianych, zaś obecnie pojawia się w grze amatorów lub w szczególnym imprezach szachowych. Gra na fory może tez być dobrym narzędziem treningowym w początkowym okresie nauki szachów.
Przykłady gry na fory.
gry bez hetmana
gry bez wieży
gry bez lekkiej figury (skoczka lub gońca)
gry bez jednego lub dwóch pionów (zobacz przykład partii Kasparowa)
gry z oddaniem przeciwnikowi dwóch kilku ruchów (np. 3 lub 5, ale tylko na swojej połowie)
Charytatywna gra Kasparowa na fory
Gra na fory czasowe
Osobnym typem gry z forami są fory czasowe (przy zachowaniu równowagi materialnej).
