Gambit wołżański

Gambit wołżański (Gambit Benko) – debiut z grupy debiutów zamkniętych (Kod ECO A57-A59), powstający po posunięciach 1.d4 Sf6 2.c4 c5 3.d5 b5, w którym czarne poświęcają pionka za zdobycie przewagi pozycyjnej na skrzydle hetmańskim (w postaci otwartych linii „a” oraz „b”, przewagi przestrzeni i harmonijnego rozwoju figur).

Został wprowadzony do praktyki przez arcymistrza Rudolfa Spielmanna w partii Z Akibą Rubinsteinem na turnieju w Wiedniu w 1922 r. Zanalizowany po raz pierwszy przez rosyjskiego szachistę Argunowa (z Kujbyszewa nad Wołgą – stąd nazwa), a rozszerzony i spopularyzowany przez Pala Benko – obecnie jest popularny nawet wśród czołówki szachowej i wciąż uznawany za niebezpieczną broń dla czarnych.

Historia gmabitu wołżańskiego

Gambit wołżański, zwany również gambitem Benko, jest jednym z najciekawszych i kontrowersyjnych debiutów szachowych. Jako jeden z nielicznych gambitów przetrwał próbę czasu i jest wciąż stosowany przez arcymistrzów na najwyższym poziomie. Używali go jako swój oręż czarnymi bierkami w najważniejszych turniejach tacy zawodnicy jak Kasparow, Karpow, Anand, Kramnik, Gelfand. Cała zaś historia rozpoczęła się od idei i analiz rosyjskiego szachisty Argunowa mieszkającego w Kujbyszewie nad Wołgą. Zastosowany został po raz pierwszy na arenie światowej na turnieju w Wiedniu w 1922 roku  przez Rudolf Spielmanna przeciw Akibie Rubinsteinowi i pomimo przegranej  Spielmanna debiut zaintrygował świat szachowy i zaczął zyskiwać coraz większą popularność. 

Dziś analizy gambitu wołżańskiego, oznaczonego w encyklopedii szachowej ECO kodami A57-59 rozwinięte są daleko do gry środkowej a czasem nawet końcówki, pomimo to jednak debiut ten okazał się na tyle bogaty i żywotny, iż wciąż jest niesamowicie popularny i stanowi wyzwanie dla obydwu stron.

Moje pierwsze spotkanie z tym niepospolitym sposobem gry nastąpiło poprzez przeczytanie artykułu w rosyjskim czasopiśmie szachowym „64” zawierającym zbiór kilku przykładowych, bogato skomentowanych pojedynków szachowych z gambitem wołżańskim w roli głównej.  Analiza partii jest chyba najlepszą metodą aby zapoznać się z ideami debiutu i ten sposób polecam osobom zaczynającym przygodę z gambitem wołżańskim. W niniejszym materiale postaram się skupić na tym aby wyjaśnić najważniejsze idee i plany gry zarówno dla czarnych i białych opierając się przede wszystkim na wzorcowych partiach a nie encyklopedycznej teorii.

Gambit wołżański – O możliwościach  białych

1. d4 Sf6 2. c4 c5 3. d5 b5!?

Gambit wołżański jest właściwie odmiana obrony benonim, w której występuje podobno struktura pionów. Jednak o ile w obronie benoni czarne szukają kontgry w centrum poprzez 3… e6 lub 3… e5 a aktywnę gre zostawiają na później, to tutaj czarne natychmiast kontrakatakuja na skrzydle hetmańskim poświęcając piona.

Oczywiste pytanie jest w jakim celu. Nie chodzi tutaj bynajmniej jak  myślą czasem początkujący gracze o próbę uniemożliwienia białemu roszada, co, jak zobaczymy występuje w głównych wariantach, ale o uzyskanie długotrwałej inicjatywy na skrzydle hetmańskim poprzez grę na liniach „a” i „b”, opanowaniu długiej przekątnej „a1-h8” gońcem i zdobyciem przestrzeni dla wszystkich swoich figur. Przyjęty gambit wołżański to jedno z nielicznych otwarć w którym czarne mogą aktywnie i harmonijnie wyprowadzić dosłownie wszystkie swoje figury.

Białe nie muszą oczywiście przyjmować ofiary piona. Mogą ją odrzucić od razu ruchami takimi jak:

4. Sf3, 4. Hc2, 4. Sd2, 4. g3, 4. a4 itp. (A57)

co jednak nie powinno sprawiać czarnym żadnych problemów aby otrzymały zadowolająca pozycję, lub też przejść do jednego z wariantów bez bicia piona na a6:

4. cb5 a6 5.Sc3 (wariant Zajcewa) a:b5 6.e4 b4 7.Sb5 d6 8.Gf4 g5 9.G:g5 S:e4 lub 8 ..S:e4 9.He2 g5- w obu przypadkach z bardzo ostrą, 

5.f3 z nadzieją dogodnego opanowania centrum szachownicy pionami, np. 5 ..a:b5 6.e4 Ha5+ 7.Gd2 8.Sa3 d6 z mniej więcej równą grą,

 5.e3 solidne posunięcie, dające szanse na utrzymanie przewagi po 5 ..g6 i 5 ..a:b5, na uwagę zasługuje jednak 5 ..Gb7!? z kontrszansami,

5. b6 – tzw. wariant Szirowa, uznawany przez wielu arcymistrzów za najlepszy sposób poradzenia sobie z gambitem wołżańskim. Może prowadzić do stosunkowo ostrej gry po 5… e6 6. Sc3 S:d5 7.S:d5 ed5 8. H:d5 albo do strategicznego starcia po odbiciu przez czarne piona na b6 hetmanem bądź skoczkiem (po Sb8-d7:b6)  

(A58).

Przyjęty gambit wołżański (A59)

1. d4 Sf6 2. c4 c5 3. d5 b5 4. cb5 a6 5.ba6

Białe przyjmują ofiarę piona i będą walczyć o zrealizowanie przewagi materialnej w dalszej części gry. W wariancie tym są dwie znane strategie gry. Pierwsza to próba zatrzymania przewagi materialnej i powolna, defensywna gra mająca na celu zneutralizowanie aktywnej gry figurowej czarnych na skrzydle hetmańskim i doprowadzenie do wygranej końcówki z pionem więcej. Druga polega na przygotowaniu kontrataku w centrum za pomocą rozbicia struktury czarnych pionów i otworzeniem linii „e” poprzez marz pionkiem e2-e4-e5.

Głównym planem czarnych będzie utworzenie struktury pionowej c5-d6-e7-f7-g6-h7, z wyprowadzeniem czarnopolowego gońca na długą przekątną, grając Gf8-g7, gdzie będzie stwarzał silny nacisk na centrum i skrzydło hetmańskie, następnie zrobienie roszady i rozwinięcie pozostałych figur na aktywne pola skrzydła hetmańskiego, np. Sg8-f6, Sb8-d7, Gc8-a6 (w celu wymiany białopolowego gońca białych), Hd8-b6 (lub Hd8-a5) i Wf8-b8. tak rozstawione figury będą znakomicie ze sobą współdziałać i dadzą czarnym różne możliwości aktywnej i atakującej gry z wykorzystaniem opanowanych półotwartych linii „a” i „b”. 

Warto zauważyć że już w tym momencie czarne mają wybór. Choć głównym wariantem jest 5… G:a6, to czarne właściwie nie muszą odbijać piona a6 od razu. Mogą to zrobić później, zarówno gońcem, skoczkiem jak i wieżą.

Rozpatrzmy jedną z ciekawych kontynuacji:

5… g6 6. g3 Gg7 7. Gg2 d6 8. Sc3 0-0  9. Sf3 Sbd7 10. 0-0 Sb6 11. Se1 W:a6

Czarne odbiły piona wieżą i przygotowują walkę o centrum poprzez likwidacje  ścieśniającego piona białych na „d5”.

12. Sc2 e6 13. Se3 

Białe stawiają na aktywną grę lekkimi figurami. Po 13. e4 czarne mogły natychmiast wykorzystać sytuację i stworzyć słabego piona na d5 grając 13… ed5 14. ed5 i dalej np. 14… Sa4 15. S:a4 W:a4 (z ideą Sf6-g4, Gc8-f5,  Hd8-b6, Wf8-b8) z naciskiem na piony a2 i b2.

13…We8 14. a4 

Białe ruszają swoim wolnym pionkiem. Choć droga do hetmana jest daleka to jednak taki pionek może z czasem stać się mocną stroną pozycji białych i czarne powinny to uwzględnić w swoich planach.

Gd7 15. de6 

Bicie

G:e6 16. Gb7 Wa5.

5… G:a6

Można również przestawić posunięcia: 5… g6 6. Sc3 G:a6. 

6. Sc3 g6 7. Sf3

Potencjalna możliwość skomplikowania gry ruchem 6. d6!? nie stwarza czarnym większych problemów, np.:

7… ed6 8. Sf3 Sc6 9. e4 G:f1 10. K:f1 Ge7 11. g3 (11. Gh6 Sg4) 0-0 12. Kg2 Hb6 z obosieczna grą; lub 7… Gg7!? 8.  Sf3 0-0 9.e4 G:f1 10. K:f1 Sc6 11. de7 H:e7 12. Gg5 He6 13. He2 Wfe8 z inicjatywą czarnych.

7… d6 8. e4 

Inne możliwości białych, np. 8. g3 z dalszym Gf1-g2 rozpatrzymy później.

8…G:f1 9. K:f1  Gg7 10. g3

Główny i najbardziej popularny ruch. Białe muszą zabezpieczyć króla i wprowadzić do gry wieżę h1. Innym sposobem na osiągnięcie takiej „sztucznej roszady” jest h2-h3  z dalszym Kf1-g1-h2, np. 10. h3 0-0 11. Kg1 Sa6 (można również 11… Sbd7 z dalszym Hd8-b6 lub Hd8-a5) 12. Kh2 Hb6 13. We1 Wfb8 14. We2 Sb4 15. Ge3 Sd7 16. Wd2 Ha6 17. a3 Ha5 18. Wc1 Sa6 19. He2 Wb3 z dalszym Sd7-e5=, (Schon – Polgar, J., Rejkjawik 1988)

10… 0-0 11. Kg2 Sbd7

Interesujące dla czarnych jest nieco inne xxx 11… Sa6.

Dotarliśmy do głównej pozycji przyjętego gambitu wołżańskiego. Plan białych z reguły opiera się na dwóch ideach: po pierwsze wzmocnić centrum ruchami Wh1-e1, Hd1-e2, Gc1-f4, h2-h3 (aby nie dopuścić skoczka do pola g4) i nastepnie przeprowadzic uderzenie e4-e5 z otwarciem linii „e”. Z drugiej strony białe chcą rozwiązać problemy słabych, narażonych na atak po liniach a i b  pionów skrzydła hetmańskiego i w dogodnym momenie zagrać b2-b3, Gc1-b2 ( o ile goniec nie pójdzie na f4), Wa1-b1 lub Wa1-d1, We1-e2.

Czarne natomiast maja o wiele większy wybór. Praktyka turniejowa udowodniła że czarne maja wiele możliwości korzystnego rozstawienia figur na skrzydle hetmańskim, a nawet ataku na silne pionkowe centrum białych. Oto najważniejsze idee:

1. Hd8-b6(a5), Wf8-b8 i teraz albo Hb6-a6, c5-c4, Sd7-c5-d3 i jeśli nadarzy się okazja to  (warto zwrócić uwage że paradoksalnie wymiana hetmanów, pomimo przewagi materialnej białych, jest dla czarnych korzystna, gdyż  hetman białych jest doskonałym obrońcą pionków skrzydła hetmańskiego i gdy zostanie wymieniony stana się łatwym celem do blokady i likwidacji, co zobaczymy na przykładzie partii) lub Hd8-b6, Wf8-b8, Se8-c7-b5 z planem wymiany skoczka c3 i zwiększenia nacisku na liniach a i b.
2. Wa8-a6, Hd8-a8, z dalszym e7-e6 lub  z dalszym Wf8-b8, Sd7-b6-a4 również z wymiana skoczka c3.